به گزارش UNITAR (موسسه تحقیق، مطالعات و آموزش سازمان ملل متحد)، حجم تولید پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در سال 2014، 44.4 میلیون تن بوده است که در سال 2019 این عدد به 53.6 میلیون تن افزایش پیدا کرده است. در گزارش این موسسه پیش‌بینی شده است که تولید پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی تا سال 2030 به عدد 74.7 میلیون تن (9 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال) و تا سال 2050 به عدد نگران‌کننده 110 میلیون تن در سال خواهد رسید. نکته‌ی قابل توجه در این زمینه، آن است که از تمام پسماند موجود در سال 2019، تنها 17.3% آن به صورت قانونی و مستند جمع‌آوری شده و از 44.3 میلیون تن آن (82.6%) اطلاعاتی در دسترس نیست
ارزش این نوع پسماند زمانی مشخص می‌گردد که اطلاعات حمل و نقل قانونی و غیرقانونی پسماند مد نظر قرار بگیرد. در سال 2019، حدود 5.1 میلیون تن حمل و نقل فرامرزی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی دیده شد که تنها 0.35% (1.8 میلیون تن) آن، به صورت قانونی و با مستندات صورت گرفته است. همچنین، بر اساس اطلاعات بدست آمده، از این میزان، حدود 0.36 میلیون تن بردهای مدار چاپی (PCB) هستند که از نظر ارزش، نسبت به میانگین پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی خاص‌ترند.
حدود 1.2 میلیون تن از 53.6 میلیون تن پسماند الکتریکی و الکترونیکی را بردهای مدار چاپی تشکیل می‌دهند. در این بین، 34% از این بردها به صورت منطبق بر اصول محیط زیستی بازیافت می‌گردند و 66% باقی‌مانده (0.8 میلیون تن) سرنوشتی نامعلوم دارد. نکته قابل توجه اینجاست که تنها 0.04 میلیون تن (معادل 400 هزار تن) از بردهای مدار چاپی ضایعاتی در مبداء تولید پسماند بازیافت می‌شوند و باقی آن (بر اساس میزانی که مستند شده است، 0.36 میلیون تن)، به کشورهایی که در این زمینه پیشرو هستند (مانند کشورهای آمریکای شمالی، کشورهای اتحادیه اروپا، کره و ژاپن)، منتقل می‌گردند.
سازمان ملل متحد، بحثی با عنوان چیدن گیلاس (Cherry-picking) را در زمینه پسماندهای بردهای مدار چاپی ایجاد کرده است. موضوع به این شکل است که در زمینه بردهای ضایعاتی، کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته، مواد و متریال ارزشمند را جدا کرده و باقی‌مانده را به کشورهایی با سطح سرانه درآمد پایین‌تر می‌فرستند. روش دیگر این است که بدون اینکه هیچ فرایندی در کشور مبداء رخ دهد، کشورهای در حال توسعه یا توسعه‌یافته به خریداری بردهای ضایعاتی می‌پردازند که این موضوع مصداق خام‌فروشی است.
اخیرا کشورهای آسیایی در زمینه نظام قانون‌مند دریافت و انتقال پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی فعالیت‌های مناسبی انجام داده‌اند. این مورد بخصوص در کشورهای غرب آسیا (عموما کشورهای عرب زبان) گسترش بیشتری پیدا کرده است. همانطور که از تصویر زیر مشخص است، کشورهای غرب و شرق آسیا در زمینه رعایت مقررات کنواسیون بازل برای ورود، خروج و نقل و انتقال فرامرزی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی فعالیت خوبی ایجاد کرده‌اند. در نقطه مقابل، کشورهای شرق آسیا، ضایعات بدون مصرف خود را (پس از عمل Cherry-picking) به کشورهای جنوب شرق آسیا (فلیپین، سنگاپور، مالزی) و آسیای جنوبی (هند، بنگلادش، پاکستان، تیمور و …) منتقل می‌کنند؛ مشابه عملی که در اروپا و انتقال پسماند به آفریقا در گذشته اتفاق می‌افتاد.
گزارش صادرات، واردات و مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در سال 2019 برای هر قاره
آمار و ارقام نشان می‌دهد که در آسیا از 24.9 میلیون تن پسماند سال 2019 حدودا 12% پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی به درستی مدیریت شدند. حدودا 2.9 میلیون تن نیز واردات قانونی پسماند بوده و 2.8 میلیون تن نیز به صورت قانونی از آسیا خارج شده است. از سرنوشت 65% دیگر پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی اطلاعاتی در دسترس نیست. شکل زیر جریان پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی را در سطح قاره آسیا نشان می‌دهد.
این آمار در زمانی که تمرکز اصلی روی غرب و جنوب آسیا باشد، اطلاعات جالب‌تری را روشن می‌نماید. مجموعه The Global E-waste Statistics Partnership به عنوان همکاری سازمان ملل متحد، در گزارش خود اعلام کرده است که در سال 2019، کشورهای آسیای غربی 2.6 میلیون تن تولید پسماند الکتریکی و الکترونیکی داشته‌اند و همچنین، 3.7 میلیون تن لوازم و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی به بازار این کشورهای وارد شده است که در بازه میانگین 5 ساله وارد چرخه پسماند خواهند شد. نکته قابل توجه، جمع آوری تنها 5.96% (حدود 6% معادل 155 کیلو تن) از این پسماندها به صورت قانونی بوده است. این مورد همچنین در گزارش اخیر سازمان ملل متحد در خصوص تحولات پسماند در آسیا و رشد مدیریت آن در شرق آسیا تا سال 2050 تایید گردیده است.
این آمار در آسیای جنوبی بسیار جالبتر است. آسیای جنوبی که کشورهایی نظیر ایران، ترکیه، پاکستان و هند را با جمعیتی حدود 1.8 میلیارد نفر در بر می‌گیرد، تنها 43 کیلو تن جمع‌آوری قانونی پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی را در بر داشته است. این عدد در حالی به ثبت رسیده است که حدود 10118 کیلو تن (معادل 10.1 میلیون تن) تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی به این کشورها وارد شده است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2024 به حجم پسماند افزوده شود. حدودا 4846 کیلو تن (معادل 4.85 میلیون تن) پسماند نیز در سال 2019 تولید شده است که البته این آمار به دلیل جمعیت بالا و عدم نظارت دقیق در واقعیت بسیار بالاتر است. تصاویر زیر خلاصه‌ای از وضعیت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در آسیای غربی و آسیای جنوبی را به تصویر کشیده‌اند.
وضعیت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در ایران، به دلیل عدم وجود اطلاعات کافی همچنان نامشخص است. به هر حال آنچه از گزارشات سازمان‌های داخلی و بین‌المللی مشخص است، گویای تولید 790 کیلو تن پسماند الکتریکی و الکترونیکی و ورود 1 میلیون تن کالای الکتریکی و الکترونیکی در کشور است. این آمار زمانی بزرگی خود را نشان می‌دهد که بدانیم بزرگترین مجموعه مدیریت پسماند در کشور (پارس چرخش آسیا) 2 کیلو تن ظرفیت مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی را دارا است. این اعداد و ارقام، نشان می‌دهد که برای هر نفر حدودا 9.6 کیلوگرم در سال تولید پسماند اتفاق می‌افتد. به طور قطع این آمار نیز کاملا صحیح نیست و آمار واقعی فراتر از این اعداد خواهد بود.
منبع: گزارش تحلیل بازار پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی – پارس چرخش آسیا – بنیاد علمی پارس